Od Bazaru do Feniksa

Szczegóły

Kategoria: Wrocław wczoraj i dziś

Utworzono: czwartek, 20, czerwiec 2013 17:37

Arleta

Dom towarowy Barasch zbudowano w 1904 r. Powstał w miejscu, w którym od XVII w. stały dwie kamienice utrzymane w stylu manieryzmu. Jedna z nich (Rynek 31), nazywana Zum Golden Baum (Pod Złotym Drzewem) lub Pod Złotym Dzbanem, miała 4 kondygnacje i 3-kondygnacyjny szczyt. Druga (Rynek 32) była mniejsza i skromniej ozdobiona. Bez większych zmian budynki te przetrwały do XIX w. Ich losowi zagroził szybki rozwój Wrocławia, który pociągnął za sobą zmiany w prawie budowlanym, industrializację, ożywienie inwestycyjne. W efekcie na parterach domów mieszczańskich na Starym Mieście zakładano sklepy, których witryny stawały się coraz większe. Kiedy i to przestało wystarczać, zaczęto wyburzać stare kamienice i zamiast nich budować hotele, banki, domy handlowe i kamienice mieszkalno-handlowe. Wspomniane na początku kamienice zastąpiono początkowo domem handlowym Sachssche Haus.

Sachssche Haus zbudowano w 1856 r. Należał on do Moritza Sachsa i mieścił - poza eleganckim sklepem - biuro i mieszkanie właściciela. Z kolei pod koniec lat 90. XIX w. do Wrocławia przybyli bracia Arthur i Georg Baraschowie, właściciele sieci domów handlowych. Od 1898 r. wykupywali nieruchomości przy Kurzym Targu, w 1900 r. odkupili od Sachsa budynek narożny. Przez jakiś czas na dolnych piętrach Sachssche Haus prowadzili dom handlowy Gebrüder Barasch, ale to im nie wystarczało.

Zaprojektowanie nowego domu handlowego zlecono Georgowi Schneiderowi. Nie było to zadanie łatwe, ponieważ w mieście funkcjonowało wtedy już około 50 tak dużych sklepów. Schneider przygotował 4 projekty, różniące się głównie fasadami (co z kolei wynikało z faktu zmieniającego się prawa budowlanego oraz mody - początek prac projektowych przypadał na dominację secesji, a koniec na wzmożone nawiązania do baroku). Budowa przypadła na lata 1903 - 1904. Towarzyszyły jej akcje reklamowe, polegające m.in. na umieszczaniu na rusztowaniach dużych fotografii istniejących już budynków należących do Baraschów czy zamieszczaniu w prasie ogłoszeń o otwarciu gmachu.

Główną salę sprzedaży usytuowano na parterze - znajdowały się tam stoiska z galanterią i ubraniami. Od strony ul. Szewskiej mieścił się ogród zimowy przeznaczony do celów rekreacyjnych. Na piętrach 1. i 2. znajdowały się sklepiki z odzieżą damską, artykułami skórzanymi, złotem, zegarami i dywanami; 3. piętro przeznaczono na artykuły spożywcze i wyposażenie mieszkań; na 3. i 4. prowadzono kawiarnię z tarasem od strony Rynku. Poza kawiarnią na 4. piętrze mieścił się sklep z zabawkami, biura firmy i pomieszczenia dla personelu. Magazyny i pomieszczenia techniczne zajmowały strych i piwnice. Ponadto budynek posiadał 7 wind, 5 klatek schodowych, 6 wejść i 17 witryn. Oświetlenie (firmy Siemens-Schutzken-Werke) obejmowało 350 lamp łukowych i 2 tys. żarowych, podświetlono także elewację i globus reklamowy. Pracownicy mogli korzystać z kantyny oraz należącego do firmy Baraschów sanatorium w Cieplicach.

Budynek otwarto 4 października 1904 r. Z tej okazji przygotowano specjalną operę, a także wydano okolicznościową talię kart - Deutsche Flottenkarte.

Po I w. św. sytuacja domu towarowego Barasch pogorszyła się. Społeczeństwo zbiedniało, wprowadzono system kartkowy, oszczędności wrocławian stopniały pod wpływem inflacji. Z kolei po 1924 r. m.in. dzięki amerykańskim kredytom udało się ożywić gospodarkę, dzięki czemu we Wrocławiu w latach 1925 - 1930 wzniesiono w stylu modernistycznym duże osiedla mieszkaniowe, biurowce, banki i kolejne domy towarowe. Barasch znów stał się jednym z bardziej eleganckich sklepów. Ale konkurencja rosła: w 1927 r. przy ul. Oławskiej 7 powstał Petersdorff Konfektionhaus (Kameleon), w 1929 r. przy ul. Świdnickiej 40 rozpoczęto budowę Wertheimu (Renoma). Bracia Barasch postanowili walczyć o utrzymanie pozycji, w marcu 1928 r. decydując się na modernizację budynku. Projekt przygotowała wrocławska firma architektoniczno-budowlana Simon & Halfpaap. W efekcie przeprowadzonych prac zlikwidowano dziedziniec, ogród zimowy i kawiarnię, budynek połączono z przejętą od banku nieruchomością przy ul. Szewskiej 77 (powierzchnia wzrosła o ok. 1/3), zmieniono układ wejść, zbudowano jedne z pierwszych w Niemczech ruchome schody, zrezygnowano z oświetlenia elewacji, a zamiast kutych w elewacji napisów wprowadzono neony nad wejściem głównym i większy neon z napisem BARASCH nad gzymsem ostatniego piętra. W tym samym czasie usunięto także szklany globus wieńczący narożną wieżę. W wyniku uderzenia pioruna wybuchł tam pożar, który zniszczył globus wraz z podtrzymującymi go sfinksami i podstawą.

Ponowne otwarcie nastąpiło w październiku 1929 r. i - podobnie jak za pierwszym razem - poprzedziła je szeroka akcja reklamowa. Wkrótce potem doszło do fuzji z firmą Leonard Tietz, do której należał dom handlowy przy ul. Oławskiej. W latach 30. XX w. doszło także do akcji porządkowania Starego Miasta z reklam. Miejski architekt Rudolf Stein doprowadził do usunięcia z domu Barasch wszystkich napisów reklamowych, poza pionowym neonem.

Z powodu polityki prowadzonej przez nazistów bracia Barasch zdecydowali się emigrować do Argentyny, natomiast swój dom handlowy sprzedali kupcom: Heinrichowi Münstermannowi i Georgowi Haedeckemu. Interesy prowadzone przez Żydów w owym czasie były źle widziane, ale nowi właściciele mieli aryjskie papiery, co wykorzystywali nawet w reklamach, określając swój dom handlowy „aryjskim”. Pod nazwą Münstermann & Haedecke sklep funkcjonował do 1945 r. Po zakończeniu II w. św. budynek był w dość dobrym stanie i jesienią 1945 r. przejął go "Zarząd Powszechnej Spółdzielni z odpowiedzialnością udziałami we Wrocławiu". Prace remontowe prowadzono szybko i już w lipcu 1946 r. na parterze rozpoczęto sprzedaż. W kolejnych latach, pomimo ograniczeń wynikających np. z systemu kartkowego, dom towarowy funkcjonował w miarę sprawnie. W 1954 r. zatrudniał już ponad 100 osób, handel prowadzono na parterze i 1. piętrze, na kolejnych kondygnacjach funkcjonowały biura. W 1957 r. Spółdzielczy Dom Towarowy włączono do Powszechnej Spółdzielni Spożywców Stare Miasto i nazwano go Spółdzielczym Domem Handlowym (SDH). W latach 1961 - 1965 przeprowadzono kolejny remont, dzięki przeniesieniu biur do budynku przy ul. Szewskiej 77 kolejne piętra przeznaczono na działalność handlową. Gazeta „Słowo Polskie” przeprowadziła konkurs, w wyniku którego SDH zyskał nazwę „Feniks”. Na budynku umieszczono neony z nazwą firmy. W 1966 r. powstała Wrocławska Spółdzielnia Spożywców Społem, a PSS Stare Miasto stało się jej Oddziałem. W 1970 r. zdecydowano o uznaniu domu handlowego zabytkiem.

W kolejnych latach Feniks stawał się coraz bardziej popularny. Dochodziło np. do sytuacji, że pracownicy sklepu musieli kierować ruchem klientów :) W 1975 r. minister handlu wewnętrznego i usług przyznał Feniksowi Handlowy Znak Jakości. Zarząd domu handlowego rozpoczął też współpracę z zagranicznymi firmami z Frankfurtu i Burgas. Później firmę kilkukrotnie reorganizowano, w budynku przeprowadzano częste remonty, w latach 90. XX w. zmieniono także logo (wizerunek ptaka-feniksa na czerwonym tle). A jak dzisiaj wygląda Feniks i co w nim jest, wszyscy wiemy :)

Zdjęcia pochodzą z książki Sto lat domu handlowego Feniks Krystyny i Pawła Kirschke