Stary cmentarz żydowski przy ul. Ślężnej
- Szczegóły
- Kategoria: Wrocław wczoraj i dziś
- Utworzono: poniedziałek, 11, marzec 2013 23:37
- Arleta
Do XVIII w. cmentarze należące do Żydów lokalizowano poza obrębem miejscowości. Pierwszy wrocławski cmentarz żydowski leżał za Bramą Oławską, przy fosie w okolicach ul. Traugutta, Podwale i Krasińskiego. Kolejny powstał przy ul. Gwarnej (Classenstrasse) i funkcjonował praktycznie do II wojny światowej; ostatni otwarto w 1902 r. przy ul. Lotniczej. Kamienie nagrobne z pierwszego cmentarza odnajdywano przez lata w różnych miejscach, m.in. w więzieniu ratuszowym. Od XX w. wszystkie znaleziska gmina żydowska umieszczała w murze cmentarza przy ul. Ślężnej.
Pierwszy pogrzeb na cmentarzu przy ul. Ślężnej odbył się 17 listopada 1856 r. Wówczas jeszcze teren ten należał do wsi Gabitz (obejmującej ulice Ślężną, Sztabową, Kamienną), do Wrocławia włączono go w 1869 r. Po obu stronach alei głównej, tuż za bramą znajdował się dom pogrzebowy i mieszkanie inspektora cmentarza, rozebrane w 1912 r. Następnie przed wejściem na cmentarz zbudowano kaplicę przedpogrzebową i dwupiętrowy dom administracyjno-mieszkalny zarządu, jednak rozebrano je w latach
70. XX w. Cmentarz zajmuje powierzchnię 4,6 ha, pocięty jest siatką alejek. Równolegle do głównej ścieżki biegną mury wewnętrzne, wokół których usytuowano grobowce rodzinne. Liczba pochówków na cmentarzu zaczęła spadać w latach 30. XX w. z powodu antyżydowskiej polityki prowadzonej przez Niemcy. Zaprzestano ich w 1943 r., teren wydzierżawiło działające w okolicy ogrodnictwo. W trakcie obrony Festung Breslau nekropolia była terenem zaciętych walk, a ślady tego są do dzisiaj widoczne na niektórych nagrobkach. Do rejestru zabytków cmentarz wpisano w maju 1975 r., a od 1988 r. udostępniono go do zwiedzania.
Od momentu wprowadzenia edyktem królewskim równouprawnienia Żydów w państwie pruskim, zasymilowani Żydzi bogacili się i jednocześnie odchodzili od dawnych obyczajów. Wygląd nagrobków ulegał przemianom, przechodząc od tradycyjnych macew po monumentalne pomniki nagrobne. Od 2 poł. XIX w. nastała moda na naśladownictwo w sztuce, co przełożyło się na sięganie do sztuki starożytnej, średniowiecznej, renesansowej, barokowej czy klasycystycznej.
Często pojawiającym się motywem są kolumny, które występują jako elementy małej architektury oraz jako pojedyncze, wolno stojące pomniki. Niektóre ustawiono na piedestale, który służył za podstawę, nadawał całości smuklejszy kształt bądź stanowił miejsce na płytę adresową. Był to ulubiony element architektoniczny Rzymian. Kolumny złamane wyrażają tragizm przerwanego życia i melancholię. Takim samym symbolem są rzeźby przedstawiające złamany pień drzewa.
Większość symboli znajduje się na nagrobkach Żydów aszkenazyjskich, rzadziej na sarkofagach Żydów sefardyjskich.
Obecnie cmentarz jest częścią Muzeum Miejskiego - Muzeum Sztuki Cmentarnej. Otwarte jest w godzinach 10-18. Od kwietnia do października (tak jak w roku ubiegłym) można będzie w niedzielne popołudnia zwiedzać nekropolię z przewodnikiem - oprowadzanie w cenie biletu wstępu.