"Wrocław we wspomnieniach..." - Brochów

Szczegóły

Kategoria: Wrocław wczoraj i dziś

Utworzono: poniedziałek, 26, wrzesień 2016 23:15

Patrycja

Dla tych, którzy na wycieczce byli i dla tych, którzy być nie mogli :) W naszych wywiadach mogliście przeczytać wspomnienia m.in. o Brochowie. A teraz zachęcamy do zapoznania się z historią osiedla Brochów.

Nazwa osiedla przypuszczalnie wywodzi się od określenia „brochowisko”, czyli grząskiego miejsca, w którym dziki lub jelenie pływały w błocie. Za takim źródłosłowiem nazwy przemawia fakt, iż okoliczna wioska (nad Brochówką) - z czasem wchłonięta przez miejscowość Brochów - nosiła nazwę Buchta, co oznaczało podmokłe miejsce rozryte przez dziki. Przyszłe wrocławskie osiedle powstało więc przypuszczalnie na terenie podmokłym i często zalewanym.

Pierwsza wzmianka o ówczesnej wiosce pochodzi z 1193 roku. Znajduje się ona dokumencie podpisanym przez papieża Celestyna III, który oświadczył, iż bierze pod opiekę Stolicy Apostolskiej klasztor Najświętszej Marii Panny na Piasku i zatwierdza jego uposażenie, w tym m.in. wieś Prochou wraz z dziesięciną (Kanonicy Regularni dostali tę wieś od Władysława II Wygnańca). W kolejnych dokumentach sama nazwa miejscowości ulegała wielu zmianom i tak w 1204 r. znaleźć można nazwę Prochou, w 1209 r. Procow, w 1243 r. Proccovo, w 1353 r. Brockow itd. Należy jednak przypuszczać, iż w średniowieczu brzmiała ona Prochovo, Brochowo lub Brochów.

Do 1810 r., kiedy na całym Śląsku dokonano sekularyzacji dóbr kościelnych, Brochów był własnością zakonu augustianów. W zachodniej części znajdował się folwark, a w 1729 r. opat augustiański Zygmunt Passonius wybudował barokowy pałac. Ciekawostką jest, że od 1744 r. regularnie zbierała się tu loża masońska.

Brochów przez większość swojej historii był osadą typowo wiejską, która dostarczała pobliskiemu Wrocławiowi głównie warzyw i owoców, a w późniejszych czasach rozwinęła się tu hodowla owiec. Jeszcze na początku XIX w. mieściło się tu 46 domów, pałac i folwark, a liczba mieszkańców wynosiła ok. 400 osób. We wsi była też szkoła, wiatrak oraz 10 warsztatów rzemieślniczych.

Wydarzeniem, które zaważyło nad dalszym rozwojem Brochowa, było otwarcie 22 V 1842 r. pierwszego odcinka kolei Górnośląskiej na odcinku Wrocław - Oława. Była to pierwsza „żelazna droga” na terenie obecnej Polski. Kolej Górnośląska stanowiła ważne przedsięwzięcie gospodarcze (budowała ją spółka akcyjna), mające przyczynić się do znaczącego rozwoju Śląska i Prus. Linia powstała do przewozu górnośląskiego węgla i innych produktów w głąb kraju. Brochów zyskał już dzięki samej inwestycji, a do tego w 1896 r. otwarto tu największą w Europie Środkowo-Wschodniej stację rozrządową.

Na początku XX w. Brochów stał się już właściwie miasteczkiem, czego wyrazem stała się budowa w 1908 r. ratusza miejskiego. W latach 1911-1913 powstała szkoła ludowa (obecny stary budynek Szpitala im. Falkiewicza), szkoła średnia, poczta, posterunki policji i straży pożarnej. W 1911 r. zbudowano dwa kościoły parafialne - ewangelicki (pw. św. Ducha - nie istnieje) oraz katolicki. Od 1901 r. istniał tu wodociąg i kanalizację, a także (przez pewien czas) gazownia i zakład energetyczny. W Brochowie wydawano dwa dzienniki, które ukazywały się 3 razy w tygodniu (Brockauer Anzeiger, Brockauer Zeitung). Co ciekawe, między Brochowem a Wrocławiem jeździł - chyba jedyny w historii miasta - trolejbus (linię otwarto w 1912 r., a zamknięto ze względu na brak rentowności już w 1914 r.).

W latach 1899 - 1913 powstała zasadnicza zabudowa osiedla kolejarskiego, którego część zachowała się do naszych czasów przy ul. Chińskiej i Birmańskiej. W późniejszych latach powstało kolejne osiedle kolejowe o nieco wyższym standardzie - przy dzisiejszej ul. Leonarda da Vinci. Po 1925 r. nastąpiła dalsza rozbudowa osiedla wraz z obiektami użyteczności publicznej - działał teatr ludowy, powstała sala kinowa, a w poł. lat 30. hala sportowa, basen kąpielowy (istnieje do dziś, a wkrótce po gruntownym remoncie znów zostanie otwarty) oraz stacja benzynowa. Brochów był doskonale skomunikowany z Wrocławiem dzięki 15 kursom pociągów podmiejskich na dobę oraz linii autobusowej. W 1939 r. miejscowość otrzymała prawa miejskie. Mieszkało tu wówczas blisko 9 tys. osób.

Podczas II wojny światowej w Brochowie znajdował się fabryczny obóz pracy przymusowej, w którym przebywało ok. 100 Polaków pracujących na kolei. Obóz miał charakter stały i był nadzorowany przez straż kolejową. Panował w nim ostry rygor, odbywały się częste kontrole policji, która szukała śladów działalności sabotażystów. Zdobycie Brochowa przez wojska radzieckie nastąpiło 19 II 1945 roku. Znamiennym wydarzeniem - jeszcze sprzed wyparcia Niemców - było rozstrzelanie ostatniego niemieckiego burmistrza Brochowa, Brunona Kurzbacha, którego uznano za dezertera (na pewien czas wyjechał do Strzegomia).

W 1945 r. miasto przejęła polska administracja, początkowo używając nazwy Broków lub Prochów. W ślad za nią przybyli pierwsi polscy repatrianci. Mimo ogromnych zniszczeń Brochów od razu po wyzwoleniu stał się najważniejszą kolejową stacją na Dolnym Śląsku. Zawdzięczał to zniszczeniom torów na i przed każdą wrocławską stacją. Do żadnej z nich nie można było dojechać, dlatego pierwsze transporty z repatriantami ze wschodu zatrzymywały się właśnie w Brochowie. W latach 1945 - 1946 istniał tu punkt etapowy Państwowego Urzędu Repatriacyjnego oraz placówka kolejowa PCK. Niektóre osoby całymi tygodniami czekały w prowizorycznym obozowisku nieopodal torów kolejowych na przydział lokalu we Wrocławiu.

Na początku sierpnia 1945 r. Brochów zamieszkiwało ponad 2 tys. osób i do momentu włączenia do Wrocławia był największym miastem powiatu wrocławskiego. Pierwszym po II w.św. burmistrzem Brochowa został Józef Piętka, a ostatnim - Antoni Szewczyński. Brochów przyłączono do Wrocławia 1 I 1951 roku.

Do 1950 r. odbudowano ze zniszczeń wojennych stację rozrządową, a do 1955 r. infrastrukturę miejską, w tym obiekty użyteczności publicznej (z wyjątkiem szkoły średniej, basenu i hali sportowej). W latach 50. i 60. XX w. na osiedlu funkcjonowała tzw. radiofonia przewodowa. Mieszkańcy mieli w domach głośniki (popularnie nazywane kołchoźnikami), dzięki którym słuchać można było audycji (istniał tylko jeden kanał). W połowie lat 60. wzdłuż ul. Koreańskiej wybudowano nowe osiedle domów jednorodzinnych. W 1960 r. powstała Szkoła Podstawowa nr 80, która objęła nowy budynek (tzw. tysiąclatki) przy ul. Polnej. Starą szkołę zamknięto w 1972 r., a budynek wyremontowano i przystosowano do pełnienia funkcji obiektu szpitalnego.

W 2004 r. Rada Miejska Wrocławia uchwaliła nowy plany zagospodarowania przestrzennego dla większości obszaru osiedla, nawiązujący w części do przedwojennej koncepcji rozbudowy. Brochów ma zachować swój małomiasteczkowy charakter.

Dworzec Wrocław Brochów

Stację zbudowano w 1896 r. ze względu na powstanie na Brochowie dużej stacji rozrządowej. Początkowo stację planowano wybudować w Oławie, ale jej mieszkańcy się nie zgodzili. Stacja została połączona z obwodnicą towarową węzła wrocławskiego (prowadziła ona do portu rzecznego na Popowicach) w celu wyeliminowania ruchu towarowego na Dworcu Głównym. W szczytowym momencie stacja obsługiwała ok. 150 składów towarowych dziennie.

Budynek dworca jest ceglany, natomiast w partiach górnych i szczytowych posiada konstrukcję szachulcową, wypełnianą cegłą. W 1984 r. wpisano go do rejestru zabytków. Jesienią 2012 r. dworzec został ponownie oddany do użytku po gruntownej rewitalizacji, w czasie której powrócił zegar, odnowiono elewację i wnętrza obiektu. Budynek zyskał również iluminację.

Ratusz Brochowski

Obiekt zbudowano w latach 1907 - 1908. Na parterze mieściły się pierwotnie biuro meldunkowe, biuro policji, kasa oszczędnościowa i gminna oraz Urząd Stanu Cywilnego. Pierwsze piętro zajmowały pomieszczenia radnych i burmistrza, a wyższe - mieszkania. Salę obrad Rady Miejskiej Brochowa wyposażono w boazerię z drzewa akacjowego, strop belkowy, a okna - w witraże przedstawiające wspólnotę mieszkańców. Fasada nawiązuje do typowej dla małych miast renesansowej fasady ratuszowej. Charakterystycznymi elementami są ośmioboczny wykusz frontowy nakryty daszkiem cebulowym i zegar.

Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Brochowa (dawniej wieża ciśnień)

Wieża powstała w 1903 r. zaopatrywała w wodę osiedle i szpital, w latach 70. XX w. została zamknięta. Podstawa jest murowana z ciosów granitowych, trzon i głowicę wykonano z cegły klinkierowej, w koronie znajdował się nitowany zbiornik na wodę. Do drugiej kondygnacji sięgają schody stalowe, wyżej są już tylko drabiny. Obiekt utrzymany jest w stylistyce historycyzmu nawiązującego do wzorów średniowiecznych budowli obronnych.

Osiedle Brochów – część północna

Osiedle mieszkalne zaprojektowane w 1921 r. zostało zrealizowane tylko częściowo. Obejmuje 3-kondygnacyjne wielorodzinne budynki przy ul. Mościckiego (murowane oraz tynkowane, kryte wysokim dachem), oraz 2-kondygnacyjne domy po wschodniej stronie ul. Leonarda da Vinci (z trójkątnymi wykuszami i dekoracyjnymi elementami o tematyce kolejowej). Osiedle przeznaczone dla kolejarzy oferowało mieszkania 2- i 3-pokojowe (55 - 62 m2), z dużą kuchnią (20 m2), toaletą oraz łazienko-pralnią w piwnicy.

Park Brochowski

Jest to jeden z najstarszych parków we Wrocławiu, założony przez właścicieli Brochowa, czyli zakon kanoników regularnych. Między parkiem a folwarkiem (założonym jeszcze w średniowieczu) opat augustiański Zygmunt Passonius wybudował w 2. dekadzie XVIII w. barokowy pałac, który stał do końca II w.św. Po sekularyzacji dóbr kościelnych trafił w ręce rodziny Walterów. Jego resztki rozebrano w początku lat 70. XX wieku. Do dziś zachował się tylko dawny park krajobrazowy i licząca 200 lat aleja lipowa prowadząca do dawnej bramy wjazdowej. W parku znajduje się także zielony labirynt stworzony z odpowiednio przyciętych krzewów, w środku którego umieszczono głaz poświęcony Longinowi Majdeckiemu - polskiemu architektowi krajobrazu i historykowi sztuki.

Resztki pierwotnego założenia folwarcznego przetrwały w zachodniej części obecnej ul. Centralnej, gdzie zachowało się charakterystyczne rozszerzenie drogi zwane „nawsie”. Przy nim stoją duże wiejskie budynki mieszkalne z zabudowaniami gospodarczymi.

Kościół pw. św. Jerzego Męczennika i Podwyższenia Krzyża Świętego

Kościół zbudowany w latach 1910 - 1911 jest neoromańską trzynawową bazyliką. W fasadzie dominuje potężna wieża z podwójnym portalem rozdzielonym figurą św. Jerzego, zaś na szczycie z dzwonnicą i niskimi otworami w kształcie biforiów. Wieża nakryta została czterospadowym dachem. Wewnątrz zobaczyć można bogatą polichromię Augusta Oetkena, artysty specjalizującego się w neoromańskim malarstwie i mozaikach. Na drewnianym stropie nawy głównej przedstawiono Mojżesza i 4 Proroków, w apsydzie św. Jerzego ściany i filary zdobią ornamenty roślinne. Ołtarz główny z płaskorzeźbami 4 ewangelistów, ołtarze boczne i kamienna ambona z 4 figurami Ojców Kościoła nawiązują do wzorów romańskich.

Pomnik Poległych Kolejarzy

Pomnik powstał na cokole dawnego niemieckiego obelisku upamiętniającego zwycięskie dla Prus wojny z Austrią, Danią i Francją. Obecnie stoi tu pomnik upamiętniający kolejarzy, którzy zginęli, pracując na brochowskim węźle kolejowym (po wojnie było sporo śmiertelnych wypadków w trakcie odbudowy infrastruktury kolejowej).

Osiedle Brochów – część południowa

Osiedle wybudowała Brochowska Kasa Budowlano-Oszczędnościowa funkcjonująca od 1896 r., której statutowym celem była budowa i sprzedaż mieszkań jej członkom. Do 1916 r. Kasa zbudowała 617 mieszkań w 46 domach, przy czym najwięcej w latach 1896 - 98, kiedy powstało jedno z pierwszych osiedli robotniczych we Wrocławiu (między obecnymi ulicami Chińską, Polną, Koreańską i 3 Maja). To tzw. osiedle kolejowe liczące 28 domów (371 mieszkań). Zachowane kwartały zabudowy należą do typu osiedli fabrycznych, w których obszar między ulicami wypełniony jest domami usytuowanymi kalenicowo wzdłuż ciągów komunikacyjnych i niezależnymi od nich budynkami wewnątrz zabudowy.

Na osiedlu kolejowym u zbiegu ulic Chińskiej i Krótkiej znajdowało się popularne kino „Sygnał”. W głównej sali kinowej - po przywiezieniu do Wrocławia - spoczywała przez 2 lata Panorama Racławicka.

Przy opracowywaniu tekstu korzystaliśmy w dużej mierze ze strony internetowej Brochów na przestrzeni dziejów

Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu Patriotyzm Jutra.